Το μάθημα ‘Δίκαιο Προστασίας και Ανάδειξης Πολιτιστικής Κληρονομιάς’ διαρθρώνεται σε 13 εβδομαδιαίες συνεδρίες/διαλέξεις και απευθύνεται σε τελειόφοιτους (Η' εξάμηνο). Το μάθημα πραγματεύεται τις κύριες Διεθνείς Συμβάσεις, τους ελληνικούς νόμους και τους Κώδικες ηθικής και δεοντολογίας που αφορούν την προστασία και την ανάδειξη πολιτιστικής κληρονομιάς και τη μουσειακή δεοντολογία.

Στόχος του μαθήματος είναι η παροχή γνώσης γενικά για το δίκαιο προστασίας και ανάδειξης πολιτιστικής κληρονομιάς καθώς και την εξοικείωση των φοιτητών με τις βασικές διεθνείς συμβάσεις, τους ελληνικούς νόμους και τους Κώδικες ηθικής και δεοντολογίας σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά και τα μουσεία.

Με την επιτυχή ολοκλήρωση των σπουδών στο μάθημα ο φοιτητής/τρια θα κατέχει τις απαραίτητες γνώσεις για τις βασικές πηγές δικαίου και δεοντολογίας και κανόνες προστασίας πολιτιστικής κληρονομιάς, να διακρίνει ανάμεσα στα είδη της προστατευόμενης πολιτιστικής κληρονομιάς, να γνωρίζει τις βασικές θεωρίες περί πολιτιστικών αγαθών, να γνωρίζει τους νομοθετικούς κανόνες πρόσβασης στα μουσεία και το αρχαιολογικό υλικό, να γνωρίζει τους κανόνες και την πρακτική της αποκατάστασης πολιτιστικής κληρονομιάς και της επιστροφής πολιτιστικών αγαθών καθώς και ειδικότερα ζητήματα όπως η δικαιική μεταχείριση αρχείων ως πολιτιστικά αγαθά και ο Ν 3028/2002.

1η εβδομάδα: Eισαγωγή στο δίκαιο προστασίας και ανάδειξης πολιτιστικής κληρονομιάς. Διακρίσεις εννοιών δικαίου-δεοντολογίας-ηθικής και αναφορές στις βάσεις του δικαίου και της δεοντολογίας για την πολιτιστική κληρονομιά. Ιστορία προστασίας πολιτιστικής κληρονομιάς και βασικοί θεσμοί προστασίας πολιτιστικής κληρονομιάς διεθνώς και στην Ελλάδα.

2η εβδομάδα: Τα πολιτισμικά αγαθά. Υλικά και άυλα, κινητά και ακίνητα, φυσικά πολιτιστικά αγαθά, συμβατικά και ψηφιακά πολιτιστικά αγαθά. Τα μνημεία ως πολιτιστικά αγαθά. Ειδικά πολιτιστικά αγαθά (εκκλησιαστικά, παραδοσιακά, λαϊκά και άλλα) και ειδικές σχετικές ρυθμίσεις. Ψηφιακή πολιτιστική κληρονομιά. Θεωρία και εξέλιξη προστασίας για τα πολιτιστικά αγαθά διεθνώς και στην Ελλάδα. Η ανάπτυξη εθνικής πολιτισμικής ταυτότητας και ο πολιτιστικός πλουραλισμός.

3η εβδομάδα: Διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο προστασίας πολιτιστικής κληρονομιάς. Διεθνείς Συμβάσεις: Σύμβαση της Χάγης 1954-Σύμβαση για την Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης), Σύμβαση UNESCO σχετικά με τα μέσα παρεμπόδισης και απαγόρευσης εισαγωγής, εξαγωγής και μεταβίβασης της κυριότητας των πολιτιστικών αγαθών, Σύμβαση UNIDROIT 1995 για τα κλοπιμαία ή τα παρανόμως εξαχθέντα πολιτιστικά αγαθά και άλλες συμβάσεις. Συγκρίσεις, ομοιότητες, εφαρμογές. Συμβολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς.

4η εβδομάδα: Πολιτιστικός διεθνισμός και πολιτιστικός εθνικισμός. Θεωρητικές βάσεις και εφαρμογές. Διεθνής πρακτική και νομολογία σχετική με πολιτιστικό διεθνισμό/πολιτιστικό εθνικισμό. Το παράδειγμα των Μαρμάρων του Παρθενώνα-ιστορία και εξέλιξη της υπόθεσης της επιστροφής τους στην Ελλάδα.

5η εβδομάδα: H συνταγματική προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος κατά το ελληνική Σύνταγμα-ερμηνεία και νομολογία. Η σχέση του δικαιώματος στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον με το ατομικό δικαίωμα στην ιδιοκτησία. Οι εκτελεστικές του Συντάγματος διατάξεις στον Ν 3028/2002. Σύνταγμα και πολιτιστική πολιτική. Ο ρόλος της νομολογίας.

6η εβδομάδα. Νόμος 3028/2002. Βασικές ρυθμίσεις. Διεύρυνση αντικειμένου προστασίας. Εμπλουτισμός περιεχομένου προστασίας. Ισότιμη προστασία πολιτιστικών αγαθών, ως μαρτυριών της ύπαρξης και της ατομικής και συλλογικής δραστηριότητας του ανθρώπου. Αποφυγή πολυδιάσπασης της προστασίας. Διατάξεις για την αρχαιολογική έρευνα πεδίου. Διατάξεις για την κυκλοφορία πολιτιστικών αγαθών.

7η εβδομάδα: Μουσεία και ανάδειξη πολιτιστικής κληρονομιάς. Ίδρυση πρώτων μουσείων. Νομικό πλαίσιο λειτουργίας των Μουσείων στην Ελλάδα. Εννοιολογικός προσδιορισμός και συστήματα πιστοποίησης των μουσείων. Έννοια μουσείου-ορισμός ICOM. Συγκριτικά στοιχεία στον διεθνή χώρο για την πιστοποίηση των μουσείων.

8η εβδομάδα: Η πρόσβαση στην πολιτιστική κληρονομιά. Δικαίωμα πρόσβασης στα μουσεία. Ελευθερία τέχνης, επιστήμης και έρευνας, ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας, ελευθερία έκφρασης και δικαίωμα στην πληροφόρηση. Δικαίωμα στον πολιτισμό. Ειδικές προβλέψεις για πρόσβαση στα μουσεία, Σύσταση UNESCO για να καταστούν τα μουσεία προσιτά σε όλους. Νομοθετικές ρυθμίσεις για την πρόσβαση στα κρατικά αρχαιολογικά μουσεία και τη χρήση των αντικειμένων και των χώρων τους.

9η εβδομάδα: Kώδικας Δεοντολογίας του ICOM. Μουσεία και διάσωση, ερμηνεία και προβολή πολιτιστικής κληρονομιάς, κοινωνικές διαστάσεις διαφύλαξης, συμβολή στη γνώση, κατανόηση και διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς, συνεργασίες, δεοντολογία και σεβασμός κοινοτήτων που εκπροσωπούνται στα μουσεία, σεβασμός νομικού πλαισίου λειτουργίας μουσείων, δεοντολογία επαγγελματικής συμπεριφοράς εργαζόμενων στα μουσεία.

10η εβδομάδα: Νομοθετικές ρυθμίσεις για την πρόσβαση στο αρχαιολογικό υλικό. Δέσμευση αδημοσίευτου αρχαιολογικού υλικού. Προϊσχύουσα νομοθεσία-διεθνή κείμενα. Διοικητική πρακτικά και προβλήματα συνταγματικότητας. Η πρόσβαση στη δημόσια πολιτιστική πληροφορία. Θεσμικό πλαίσιο αρχαιολογικής έρευνας.

11η εβδομάδα: Aντιγραφή και αναπαραγωγή μουσειακών αντικειμένων των μουσειακών συλλογών. Εξουσίες πνευματικής ιδιοκτησίας στα μουσειακά αντικείμενα που ανήκουν στο δημόσιο. Προβλέψεις Ν 3028/2002. Η Οδηγία 2019/790 για την πνευματική ιδιοκτησία στην ενιαία ψηφιακή αγορά και οι διατάξεις της για την αναπαραγωγή πολιτιστικών αγαθών.

12η εβδομάδα: Αποκατάσταση πολιτιστικών αγαθών. Απόδοση κλαπέντων πολιτιστικών αγαθών-επιστροφή παρανόμως εξαχθέντων πολιτιστικών αγαθών που αποτελούν εθνική πολιτιστική κληρονομιά. Αιτήσεις επιστροφής και διεθνείς Συμβάσεις. Νομοθεσία Ευρωπαϊκής Ένωσης (Σύμβαση για τα αδικήματα σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά, Οδηγία 2014/60/ΕΕ). Αιτήσεις επιστροφής με βάση τον Ν 3028/2002. Δικαιώματα ενεργητικής νομιμοποίησης. Νομικός χαρακτηρισμός. Εφαρμοστέο δίκαιο. Lex rei sitae. Eξωεδαφική ισχύς των νόμων-περιπτώσεις από τη νομολογία. Εφαρμογή αλλοδαπού δικαίου και καλή πίστη του αγοραστή με βάση τα διεθνή κείμενα (Σύμβαση UNESCO, Σύμβαση UNIDROIT, ΕΕ) σε σχέση με την αποκατάσταση.

13η εβδομάδα: Ειδικά ζητήματα προστασίας πολιτιστικής κληρονομιάς. Ιστοσυγκομιδή και εθνική ταυτότητα, η ιστοσυγκομιδή στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και στις Εθνικές και άλλες βιβλιοθήκες άλλων χωρών-νομικές ρυθμίσεις ιστοσυγκομιδής. Τα αρχεία ως πολιτιστικά αγαθά και η εφαρμογή των νόμων 3028/2002 και 4610/2019 για τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και την προστασία των αρχείων. Επιστροφή αρχείων στις χώρες προέλευσης-καταστροφές αρχείων στον διεθνή χώρο και προσπάθειες διάσωσής τους.

• Βουδούρη Δ. (2003). Κράτος και Μουσεία, Σάκκουλας 2003.
• Χρυσοχοίδου Α. (20219). Επιστροφή και απόδοση πολιτιστικών αγαθών, Νομική Βιβλιοθήκη 2019

Πρόσωπο με πρόσωπο

Γραπτή εξέταση με ερωτήσεις εκτεταμένης απάντησης. Αξιολόγηση παρουσίασης εργασιών στην τάξη.