Όσα γνωρίζουμε για τον αρχαίο κόσμο βασίζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό στις γραπτές πηγές που έχουν διασωθεί ως τις μέρες μας, είτε πρόκειται για λογοτεχνικά κείμενα, είτε για δημόσια και ιδιωτικά έγγραφα. Οι φιλόλογοι ανατρέχουν στους παπύρους για να βελτιώσουν τα κείμενα των εκδόσεων των κλασικών συγγραφέων ή για να ανακαλύψουν κι άλλα κείμενα, άγνωστα ή χαμένα. Για τους ιστορικούς οι πάπυροι αποτελούν πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τις κοινωνικές και οικονομικές δομές του ελληνορωμαϊκού κόσμου, τα νομικά συστήματα, την εκπαίδευση και την καθημερινότητα.

Για τους φοιτητές/-τριες του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας, το μάθημα της Παπυρολογίας έχει πολλαπλό ενδιαφέρον. Αφενός, στο πλαίσιο της μελέτης της ιστορίας του βιβλίου, το μάθημα αυτό τους φέρνει σε επαφή με τα πρωιμότερα παραδείγματα βιβλίων του ελληνορωμαϊκού κόσμου και εξηγεί τις δομές που επέτρεπαν την παραγωγή και διακίνησή τους, και αφετέρου προσφέρει μια πρώτη προσέγγιση στα έγγραφα και τα αρχεία που πλαισίωναν τους θεσμούς διοίκησης της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου.

Το μάθημα διαρθρώνεται γύρω από μια σειρά θεματικών ενοτήτων όπου εξετάζεται από διάφορες οπτικές γωνίες το αντικείμενο της παπυρολογίας και αναλύονται τα κυριότερα είδη κειμένων και εγγράφων που έχουν σωθεί σε παπύρους, ενώ παράλληλα γίνονται αναφορές στην υλική διάσταση των τεκμηρίων και στις μεθόδους συντήρησής τους. Έμφαση δίνεται στην πρακτική άσκηση, μέσω επιλεγμένων παραδειγμάτων και με τη βοήθεια διαδικτυακών εργαλείων, με στόχο οι συμμετέχοντες/-ουσες να αποκτήσουν βασικές γνώσεις σχετικά με τις τεχνικές ανάγνωσης, μεταγραφής, χρονολόγησης και κατανόησης παπυρικών κειμένων, που ενδέχεται να συναντήσουν σε ειδικές συλλογές βιβλιοθηκών και μουσείων.

1η εβδομάδα: Γενική εισαγωγή, βασικοί όροι, κατασκευή της γραφικής ύλης. Ανάγνωση και μεταγραφή παπύρου ελληνιστικής περιόδου.

2η εβδομάδα: Η παλαιογραφία των παπύρων και λίγα λόγια για τη χρονολόγηση. Ανάγνωση και μεταγραφή παπύρου ελληνιστικής περιόδου.

3η εβδομάδα: Ανασκαφές και ανεύρεση παπύρων στην Αίγυπτο. Πάπυροι εκτός Αιγύπτου και χρήση στη Μεσόγειο. Ανάγνωση και μεταγραφή παπύρου ελληνιστικής περιόδου.

4η εβδομάδα: Η γεωγραφική κατανομή των ευρημάτων και η σημασία του τόπου προέλευσης. Ανάγνωση και μεταγραφή παπύρου ελληνιστικής περιόδου.

5η εβδομάδα: Παπύρινος κύλινδρος. Τόμος συγκολλήσιμος. Η εμφάνιση του κώδικα. Πάπυρος και περγαμηνή. Ανάγνωση και μεταγραφή παπύρου ρωμαϊκής περιόδου.

6η εβδομάδα: Η συγκρότηση του κλάδου της παπυρολογίας. Οργάνωση συλλογών και εκδόσεων. Ανάγνωση και μεταγραφή παπύρου ρωμαϊκής περιόδου.

7η εβδομάδα: Παπυρολογία και αρχαία ιστορία. Παπυρολογία και φιλολογία. Ανάγνωση και μεταγραφή παπύρου ρωμαϊκής περιόδου.

8η εβδομάδα: Επιρροή της ανακάλυψης των παπύρων στην πνευματική ζωή της Ευρώπης του 19^ου και 20^ου αιώνα. Ανάγνωση και μεταγραφή παπύρου ρωμαϊκής περιόδου.

9η εβδομάδα: Πάπυροι από λαθρανασκαφές και οι ηθικές διαστάσεις της παπυρολογίας. Ανάγνωση και μεταγραφή παπύρου ρωμαϊκής περιόδου.

10η εβδομάδα: Φιλολογικοί μη φιλολογικοί πάπυροι. Είδη παπυρικών εγγράφων. Ανάγνωση και μεταγραφή παπύρου βυζαντινής περιόδου.

11η εβδομάδα: Συντήρηση των παπύρων. Ανάγνωση και μεταγραφή παπύρου βυζαντινής περιόδου.

12η εβδομάδα: Εξάσκηση στη χρονολόγηση παπύρων.

13η εβδομάδα: Εξάσκηση στη χρονολόγηση παπύρων.

Εισαγωγές και εγχειρίδια:

• Bagnall, R. S. (2009) The Oxford Handbook of Papyrology, Oxford, Oxford University Press.
• Μανδηλαράς, Β. Γ. (19942) Πάπυροι και Παπυρολογία, Αθήνα.
• Montevecchi, O. (19882) La Papirologia, Milano, Vita e Pensiero.
• Παπαθωμάς, Α. (2009) Εισαγωγή στην Παπυρολογία, Αθήνα.
• Turner, E. G. (1981) Ελληνικοί πάπυροι, Αθήνα, ΜΙΕΤ.

Ανθολόγια παπυρικών κειμένων:

• Hunt, A.S. - Edgar, C.C. - Page D.L. (επιμ. 1938-42) Select Papyri, Cambridge Mass., Harvard - Heinemann.
• Mitteis, L. - Wilcken, U. (1963) Grundzuge und Chrestomathie der Papyrskunde, Hildesheim, Georg Olms.
• Παπαθωμάς, Α. (2008) Αρχαία ελληνικά κείμενα σε παπύρους της ελληνορωμαϊκής περιόδου, Αθήνα, Εκδοτικός Οργανισμός Π. Κυριακίδη.
• Pestman, P.W. (1990) The New Papyrological Primer, Leiden, Brill.
• Sammelbuch griech. Urkunden aus Ägypten (διάφοροι επιμ. 1915- σήμερα). [Η βιλιοθήκη του ΙΠ έχει τους τόμους Ι, ΙΙ, ΙΙΙ και ΧVIII]

Εργαλεία:

• Berichtigungsliste der griech. Papyrusurkunden aus Ägypten (διάφοροι επιμ. 1922- σήμερα). [Στον κατάλογο της βιβλιοθήκης μας εμφανίζεται λανθασμένα ως «Berichtigungliste»]
• Mayser, E. (1906–1938) Grammatik der griechischen Papyri aus der Ptolemäerzeit. Berlin, De Gruyter.
• Oates, J. - Bagnall, R. - Willis, W. - Worp, K. A. (20015) Checklist of Papyri and Ostraca. Atlanta, GA., Scholars Press. Επίσης στο: http://scriptorium.lib.duke.edu/papyrus/texts/clist_papyri.html

Παλαιογραφία των παπύρων:

• Cavallo, G. (2008) La scrittura greca e latina dei papiri: una introduzione. Pisa, F. Serra.
• Seider, R. (1967-70) Paläographie der griechischen Papyri. Stuttgart, A. Hiersemann. Μερικές μεταγραφές περιέχουν λάθη.
• Turner E. G. (19872) Greek Manuscripts of the Ancient World. BICS Suppl. 46.

Το ιστορικό πλαίσιο:

• Bagnall, R. S. (1995) Reading papyri, writing ancient history. London – New York, Routledge.
• Bowman, A. K. (1990) Egypt after the Pharaohs, London, British Museum Press.
• Lewis, N. (1986) Greeks in Ptolemaic Egypt. Case Studies in the Social History of the Hellenistic World. Oxford, Clarendon Press.
• Lewis, N. (1999) Life in Egypt under Roman Rule. Atlanta GA, Scholars Press.
• Ιωαννίδου, Χ. (χ. χ.) Πολιτισμικές προκαταλήψεις και αλληλεπιδράσεις στην αρχαιότητα: Το παράδειγμα της Ελληνορωμαϊκής Αιγύπτου, Αθήνα, Καρδαμίτσα.
• Parsons, P. (2008) Οξύρυγχος, η πόλη που έφερε το όνομα ενός ψαριού. Αθήνα, Ενάλιος.
• Riggs, C. (2012) The Oxford Handbook of Roman Egypt. Oxford, Oxford University Press.

Χρήσιμες ιστοσελίδες:

• http://www.lib.umich.edu/papyrus-collection/learning-about-papyrology (Εισαγωγή)
• http://www.papyri.info/ (Εργαλείο αναζήτησης κειμένου μη φιλολ. παπύρων)
• http://www.rzuser.uni-heidelberg.de/~gv0/gvz.html (Βάση δεδομένων μη φιλολ. παπύρων)
• http://scriptorium.lib.duke.edu/papyrus/texts/clist_papyri.html (Ηλ. μορφή του Checklist)
• http://www.pappal.info (φωτογραφίες παπύρων για παλαιογραφική χρονολόγηση)
• http://www.trismegistos.org/ (Διάφορες βάσεις δεδομένων)
• http://www.trismegistos.org/ldab/ (Βάση δεδομένων φιλολ. παπύρων)
• http://www.papyrology.ox.ac.uk/ (Διαδικτυακός τόπος συλλογής παπύρων Οξυρύγχου)
• http://ipap.csad.ox.ac.uk/index.shtml (Φωτογραφικό αρχείο παπύρων Μουσείου Καΐρου)

Πρόσωπο με πρόσωπο

Για την βελτίωση και προαγωγή της εκπαιδευτικής διαδικασίας γίνεται χρήση νέων τεχνολογιών για την παράδοση του μαθήματος με σκοπό την καλύτερη κατανόηση της ύλης αλλά και την διάδραση μεταξύ καθηγητή και φοιτητών. Προγράμματα αλλά και υλικοτεχνικός εξοπλισμός για την παρουσίαση διαφανειών του μαθήματος, χρήση ηλεκτρονικής αλληλογραφίας για την επικοινωνία με τους φοιτητές και όποτε χρειάζεται εξειδικευμένα προγράμματα.

Εξετάσεις.