Στο πλαίσιο του μαθήματος εξετάζονται η παλαιογραφία και η διπλωματική οι οποίες ερευνούν την εξέλιξη της γραφής και των τύπων των εγγράφων μέσα στο χρόνο. Με την βοήθεια της παλαιογραφίας είναι δυνατός ο προσδιορισμός της ηλικίας αχρονολόγητων κειμένων, ή η διασταύρωση διαθέσιμων πληροφοριών για το χρονικό, γεωγραφικό ή ιστορικό τους πλαίσιο. Η λατινική παλαιογραφία ασχολείται με την εξέλιξη των διαφόρων γραφών εδραιώνοντας για κάθε τύπο γραφής τα χαρακτηριστικά και την εποχή κατά την οποία αυτή χρησιμοποιήθηκε από την εποχή του Καρλομάγνου (5ος – 8ος αι.) μέχρι τη διάδοση της τυπογραφίας (αρχές 16ου αι.). Η διπλωματική ασχολείται με την κριτική μελέτη και αξιολόγηση των εγγράφων ως πηγών πληροφόρησης, αλλά και τον εντοπισμό και την διατύπωση των τυπικών κανόνων που εφαρμόζονται στις γραπτές πράξεις σε συνάφεια με τους μηχανισμούς παραγωγής τους. Ο τύπος των εγγράφων καθιστά δυνατή την επιστημονική τακτοποίηση και έρευνά τους.

Απαραίτητη είναι η μεταγραφή παλαιογραφικών λατινικών πανομοιότυπων με ιδιαίτερη έμφαση στη βενεβεντανή γραφή, καθώς η γραφή αυτή χρησιμοποιήθηκε σε ένα χώρο κοντά στον ελλαδικό, την Κάτω Ιταλία, αλλά και για το λόγο ότι στον περιορισμένο διαθέσιμο χρόνο η εξέταση της γραφής αυτής μας παρέχει τη δυνατότητα να παρουσιάσουμε το «βιολογικό της κύκλο».

Η απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων στο χώρο της Λατινικής Παλαιογραφίας απόλυτα απαραίτητο εφόδιο για τον αρχειονόμο, βιβλιοθηκονόμο και ιστορικό, δεδομένου ότι στα ελληνικά αρχεία και βιβλιοθήκες απόκεινται αρκετά λατινόγλωσσα χειρόγραφα τεκμήρια τα οποία συχνά αποτελούν και τις μοναδικές πηγές τεκμηρίωσης της εθνικής μας ιστορίας.

1η εβδομάδα: Γραφή και Πολιτισμός, Γραφή και Παλαιογραφία, Μεσαιωνική Παλαιογραφία

2η εβδομάδα: Εξέλιξη της λατινικής Παλαιογραφίας και Διπλωματικής ως επιστήμης.

3η εβδομάδα: Προσεγγίσεις παλαιογραφικού υλικού.

4η εβδομάδα: Υλικά γραφής.

5η εβδομάδα: Λατινικές βραχυγραφίες (η ταχυγραφία και οι notae Tironianae, τα βραχυγραφικά συστήματα, το μεσαιωνικό βραχυγραφικό σύστημα).

6η εβδομάδα: Κριτήρια και ορολογία Παλαιογραφικής ανάλυσης και μεταγραφής (στοιχεία παλαιογραφικής ανάλυσης βασιζόμενα στη δομή των γραφικών μορφών, ορολογία χαρακτηρισμού των γενικών κατηγοριών γραφής, κανόνες μεταγραφής λατινικού-μεσαιωνικού κειμένου).

7η εβδομάδα: Ιστορική επισκόπηση της λατινικής γραφής.

8η εβδομάδα: Ανάλυση βασικών μεσαιωνικών γραφών.

9η εβδομάδα: Μεταγραφή παλαιογραφικών λατινικών πανομοιότυπων Καρολίδειας γραφής.

10η εβδομάδα: Μεταγραφή παλαιογραφικών λατινικών πανομοιότυπων Γοτθικής γραφής.

11η εβδομάδα: Μεταγραφή παλαιογραφικών λατινικών πανομοιότυπων Βενεβεντανής γραφής (α΄μέρος).

12η εβδομάδα: Μεταγραφή παλαιογραφικών λατινικών πανομοιότυπων Βενεβεντανής γραφής (β΄μέρος).

13η εβδομάδα: Διπλωματική ανάλυση εγγράφων.

• Ζάχου Βιχελμίνα, Εισαγωγή στην Λατινική Παλαιογραφία, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2016 - G.Cencetti, Paleografia Latina, in “Guide allo studio della Civiltà Romana”, X, 3, Roma, 1978, 2η έκδοση
• Battelli, Lezioni di paleografia, Città del Vaticano 1999, 4η έκδοση
• Petrucci, La scrittura. Ideologia e rappresentazione, Torino 1986
• Του ιδίου, Prima lezione di Paleografia, Roma-Bari 2002
• Του ιδίου, Breve storia della scrittura latina, Roma 1992
• Του ιδίου, Scrittura e libro nell’Italia altomedievale, “Studi medievali”, ser. 3, X (1969), σσ. 157-207 - L.E.Boyle, Paleografia Latina Medievale. Introduzione bibliografica con supplemento 1982-1998, ed.it. di M.E.Bertoldi, presentazione di E.Troncarelli, Roma 1999
• Bischoff, Paleografia Latina. Antichità e medioevo, trad. it. a cura di G.P.Mantovani e S.Zamponi, Padova 1992
• Του ιδίου, Centri scrittorii e manoscritti mediatori di civiltà dal VI secolo all’età di Carlo Magno, in Libri e lettori nel Medioevo. Guida storica e critica, a cura di G. Cavallo, Roma-Bari, Laterza, 1977, σσ. 47-72, 243-264
• Schiaparelli, La scrittura latina nell’età romana: note paleografiche, avviamento allo studio della scrittura latina nel Medio Evo, Como, Ostinelli, 1921
• Casamassima, Litterae Gothicae. Note per la storia della riforma grafica umanistica,”La Bibliofilia” LXII (1960), σσ. 109-143
• Του ιδίου, Lettere antiche. Note per la storia della riforma grafica umanistica, “Gutenberg Jahrbuch”, 1964, σσ. 13-26
• Του ιδίου, Per una storia delle dottrine paleografiche dall’Umanesimo a Jean Mabillon, “Studi medievali”, ser. 3, V (1964), σσ. 525-578
• Cavallo, Struttura e articolazione della minuscola beneventana libraria tra i secoli X-XIII, “Studi medievali”, ser. 3, XI (1970), σσ. 343-368
• Falconi, Un codice parmense in beneventana: il Ms. Pal. 315 della Biblioteca Palatina, in Miscellanea in memoria di G. Cencetti, Torino, Bottega d’Erasmo, 1973, σσ. 141-179
• Petronio Nicolaj, Osservazioni sul canone della capitale libraria romana fra il I e il III sec., in Miscellanea in memoria di G. Cencetti, Torino, Bottega d’Erasmo, 1973, σσ. 3-28
• Palma, Nonantola e il Sud. Contributo allo studio della storia della scrittura libraria nell’Italia dell’ottavo secolo, “Scrittura e civiltà”, 3 (1979), σσ. 77-88
• Tristano, Scrittura beneventana e scrittura carolina in manoscritti dell’Italia meridionale, “Scrittura e civiltà”, 3 (1979), σσ. 89-150
• Miglio, L’altra metà della scrittura: scrivere il volgare (all’origine delle corsive mercantili), “Scrittura e civiltà”, 10 (1986), σσ. 83-114
• Casamassima, Tradizione corsiva e tradizione libraria nella scrittura latina del Medioevo, Roma, Gela, 1988.

Πρόσωπο με πρόσωπο

Για την βελτίωση και προαγωγή της εκπαιδευτικής διαδικασίας γίνεται χρήση νέων τεχνολογιών για την παράδοση του μαθήματος με σκοπό την καλύτερη κατανόηση της ύλης αλλά και την διάδραση μεταξύ καθηγητή και φοιτητών. Προγράμματα αλλά και υλικοτεχνικός εξοπλισμός για την παρουσίαση διαφανειών του μαθήματος, χρήση ηλεκτρονικής αλληλογραφίας για την επικοινωνία με τους φοιτητές και όποτε χρειάζεται εξειδικευμένα προγράμματα.

Γραπτές εξετάσεις.