Το μάθημα προσφέρει μια επισκόπηση των κυριότερων συστημάτων γραφής που αναπτύχθηκαν στον κόσμο. Ξεκινώντας από τις πρωιμότερες, μνημοτεχνικές, μεθόδους γραπτής επικοινωνίας, εξετάζονται οι σημαντικότερες γραφές της Αρχαιότητας που αναπτύχθηκαν στη Μεσόγειο και την Εγγύς Ανατολή, καθώς και συστήματα γραφής που εντοπίζονται στην Άπω Ανατολή και την προκολομβιανή Αμερική. Περιγράφεται επίσης η διαδικασία αποκρυπτογράφησης ορισμένων από αυτές και γίνεται αναφορά στις βασικές γραφές που δεν έχουν ακόμη αποκρυπτογραφηθεί.

Στόχο του μαθήματος αποτελεί η ανάπτυξη μιας κριτικής προσέγγισης στην ιστορία της γραφής, που να αποφεύγει το παρωχημένο αφήγημα της εξέλιξης από «πρωτόγονα» συστήματα γραφής προς το αλφάβητο. Για το λόγο αυτό τα χαρακτηριστικά κάθε συστήματος γραφής εξετάζονται σε συνάρτηση με το πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο η γραφή αυτή δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε και με τις ανάγκες που κλήθηκε να καλύψει. Επίσης δίνεται έμφαση στην υλική διάσταση του γραπτού λόγου, η σημασία του οποίου δεν εξαντλείται στην αποτύπωση της γλώσσας. Η μελέτη της υλικότητας του γραπτού αντικειμένου, σύμφωνα με τις τάσεις της τελευταίας τριακονταετίας στην αρχαιολογία και την ανθρωπολογία, μας βοηθάει να εντάξουμε το αντικείμενο στα πολιτισμικά του συμφραζόμενα. Έτσι το ίδιο το αντικείμενο προσεγγίζεται ως ιστορικό τεκμήριο, υπερβαίνοντας την απλή θεώρηση του περιεχομένου του και λειτουργώντας ως γέφυρα μεταξύ της μελέτης γραπτών πηγών και υλικού πολιτισμού.

1η εβδομάδα: Πώς οι άνθρωποι άρχισαν να γράφουν και γιατί. Σουμέριοι έμποροι, Αιγύπτιοι ιερείς και Κινέζοι γραφειοκράτες.

2η εβδομάδα: Πώς λειτουργεί η γραφή. Προφορικός και γραπτός λόγος, μνημονικό σύστημα και επικοινωνία.

3η εβδομάδα: Η σφηνοειδής γραφή της Μεσοποταμίας και τα ιερογλυφικά της Αιγύπτου. Η γραφή των Μάγια.

4η εβδομάδα: Γραμμική Α και Β.

5η εβδομάδα: Κινέζικη και ιαπωνική γραφή.

6η εβδομάδα: Τα πρώτα αλφάβητα.

7η εβδομάδα: Η εξέλιξη του ελληνικού αλφαβήτου.

8η εβδομάδα: Το ελληνικό αλφάβητο και ο Όμηρος: Μια αιρετική άποψη.

9η εβδομάδα: Συστήματα γραφής και εξελικτισμός. Η προβληματική τελεολογία του αλφαβήτου.

10η εβδομάδα: Τα υλικά της γραφής.

11η εβδομάδα: Η υλικότητα του γραπτού λόγου. Το κείμενο ως αντικείμενο.

12η εβδομάδα: Η γραφή ως τέχνη: Αραβική, κινέζικη και ιαπωνική καλλιγραφία.

13η εβδομάδα: Η γραφή ως τεχνολογικό επίτευγμα: Γραφειοκρατία και διοίκηση.

Βασική βιβλιογραφία στα ελληνικά

• J. Chadwick (2005) Γραμμική β΄ και συγγενικές γραφές. Παπαδήμας [Εύδοξος: 35256]
• J. Goody (2001) Η λογική της γραφής και η οργάνωση της κοινωνίας. Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου [Εύδοξος: 9832]
• Χρ. Λάζος (1980) Ιστορία και εξέλιξη της γραφής. Εστία
• W. Ong (2005) Προφορικότητα και εγγραμματοσύνη. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης [Εύδοξος: 912]
• Χ. Ν. Πολάτωφ (2001) Συμβολή στην ιστορία της γραφής. Ίων [Εύδοξος: 14717]
• Α. Ρόμπινσον (2007) Ιστορία της γραφής. Αλφάβητα, Ιερογλυφικά, Εικονογράμματα. Polaris [Εύδοξος: 7985]
• R. Thomas (1996) Γραπτός και προφορικός λόγος στην Αρχαία Ελλάδα. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης [Εύδοξος: 1112]

Συμπληρωματική βιβλιογραφία στα ελληνικά

• D. Barton (2009) Εγγραμματισμός. Εισαγωγή στην οικολογία της γραπτής γλώσσας. Παπαζήσης [Εύδοξος: 29935]
• L. Casson (2006) Οι βιβλιοθήκες στον αρχαίο κόσμο. MIET [Εύδοξος: 43985]
• G. Cavallo, R. Chartier (2008) Ιστορία της ανάγνωσης στο δυτικό κόσμο. Μεταίχμιο [Εύδοξος: 24147]
• N. Chomsky (2008) Γλώσσα και νους. Πολύτροπον [Εύδοξος: 12839374]
• M. Gagarin (2011) Γραφή και αρχαίο ελληνικό δίκαιο. Καρδαμίτσα [Εύδοξος: 12761415]
• J. Gleick (2011) Η Πληροφορία. Τραυλός [Εύδοξος: 12578649]
• D. R. Olson (2003) Ο κόσμος πάνω στο χαρτί. Οι εννοιακές και νοητικές επιπτώσεις της γραφής και της ανάγνωσης. Παπαζήσης [Εύδοξος: 30260]

Βιβλιογραφία στα αγγλικά (επιλογή)

• Diringer (1962) Writing. Thames and Hudson
• T. Hooker (ed. 1990) Reading the Past. Ancient Writing from Cuneiform to the Alphabet. British Museum Press
• Pope (1999) The Story of Decipherment. From Egyptian Hieroglyphs to Maya Script. Thames and Hudson
• B. Powell (1996) Homer and the Origin of the Greek Alphabet. Cambridge University Press

Πρόσωπο με πρόσωπο

Για την βελτίωση και προαγωγή της εκπαιδευτικής διαδικασίας γίνεται χρήση νέων τεχνολογιών για την παράδοση του μαθήματος με σκοπό την καλύτερη κατανόηση της ύλης αλλά και την διάδραση μεταξύ καθηγητή και φοιτητών. Προγράμματα αλλά και υλικοτεχνικός εξοπλισμός για την παρουσίαση διαφανειών του μαθήματος, χρήση ηλεκτρονικής αλληλογραφίας για την επικοινωνία με τους φοιτητές και όποτε χρειάζεται εξειδικευμένα προγράμματα. Επίσης οργάνωση όλου του πληροφοριακού υλικού του μαθήματος σε πλατφόρμας ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης για την καλύτερη ενημέρωση των φοιτητών.

Γραπτές εξετάσεις, προαιρετική παρουσίαση.