Διαχείριση και τεκμηρίωση αρχειακής πληροφορίας

Σκοπός του μαθήματος είναι η εξοικείωση και γνώση των φοιτητών στα: α) τις έννοιες ‘αρχεία΄, ΄αρχειακή πληροφορία’ και ‘τεκμηρίωση’ μεμονωμένα και συνδυαστικά και β) την εξέλιξη και την προσέγγισή τους στον χώρο (ευρωπαϊκό και μη) και στον χρόνο (από τον μύθο στην αρχαιότητα και από τον μεσαίωνα στη γαλλική (1789) και την ελληνική επανάσταση (1821) από εκεί, στους νεότερους και μετα-νεωτερικούς χρόνους). Παράλληλα, αναλύει τη σχέση και τη σύνδεσή τους με τα αιτήματα διαχείρισης της «αρχειακής πληροφορίας» στα σύγχρονα περιβάλλοντα, σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. 

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής/ η φοιτήτρια αναμένεται να είναι σε θέση:

• Να κατανοεί σε βάθος τις έννοιες  ‘παρελθόν΄, ΄παρόν’, ΄κληρονομιά’, ΄τεκμήρια άυλα’, ΄τεκμήρια υλικά΄, πολιτισμικός’-‘πολιτισμός’-κουλτούρα΄, ‘τεκμηρίωση της πληροφορίας’ και ‘διαχείριση’ (τους), καθώς και τις πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές συνθήκες, τις ιστορικές και ιδεολογικές διεργασίες, στο πλαίσιο των οποίων κατασκευάζονται αλλά και επαναπροσδιορίζονται αυτές οι έννοιες.
• Να γνωρίζει τους βασικούς σταθμούς στη γέννηση και την εξέλιξη του επιστημονικού κλάδου που ασχολείται και διαχειρίζεται τις πληροφορίες που προσφέρουν τα αρχειακά τεκμήρια, καθώς και τις αντιλήψεις για κάθε τεκμήριο του παρελθόντος, αλλά και του παρόντος, της ψηφιακής εποχής.
• Να κατανοεί την αδιάρρηκτη σύνδεση του Ατόμου-Προσώπου-Συλλογικότητας, με το κατάλοιπο του Χρόνου, και με τον Τόπο.
• Να αναγνωρίζει τη διαφορετικότητα και να σέβεται την πολύ-πολιτισμικότητα στη διαχείριση της αρχειακής πληροφορίας.
• Να κατανοήσει την αδιάρκητη σχέση ανάμεσα στα αρχεία φυσικού υποστρώματος και στα ψηφιακά αρχεία.
• Να εξοικειωθεί με την χρήση των Νεών Τεχνολογιών στη διαχείριση των Αρχείων

Επιπλέον, με το συγκεκριμένο μάθημα επιχειρείται η εξοικείωση του φοιτητή με κεντρικές έννοιες και πεδία της Επιστήμης της Αρχειονομίας. Το μάθημα, παρέχοντας τις απαραίτητες εισαγωγικές γνώσεις βοηθά τον φοιτητή να αναγνωρίζει, να κατανοεί και να μπορεί να επεξεργαστεί αρχειακά τεκμήρια όλων των υποστρωμάτων.

Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος, οι φοιτητές/τριες θα είναι σε θέση να:

1. γνωρίζουν την ιστορία και την εξέλιξη της Αρχειονομίας ως επιστήμης, στην Ελλάδα και στο διεθνές περιβάλλον
2. κατανοούν βασικούς όρους της Αρχειονομίας (π.χ. είδη αρχείων, είδη τεκμηρίων και υποστρωμάτων, βασικές αρχές της Αρχειονομίας, κατηγορίες φορέων διαχείρισης αρχείων, η διατήρηση και η συντήρηση αρχείων κλπ. ).
3. διακρίνουν τα διαφορετικά είδη αρχείων με βάση το υπόστρωμα γραφής τους, την προέλευση, το περιεχόμενο και τη χρησιμότητά τους
4. γνωρίζουν και να διαχειρίζονται «παλαιά» και «νέα» αρχεία ( τα ιστορικά αρχεία, ηλεκτρονικά αρχεία, οπτικοακουστικά αρχεία κ.ά.)
5. γνωρίζουν να χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες στη διαχείριση του αρχειακού υλικού
6. «διαχειρίζονται» τα αρχεία, με διεπιστημονικό τρόπο, στη διδασκαλία, σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες
7. «διαχειρίζονται» τα αρχεία, σε διεπιστημονικά (ιστορίας-αρχαιολογίας-λογοτεχνίας-θεολογίας-κοινωνιολογίας κ.ά., αλλά και διοικητικής οργάνωσης) ερευνητικά προγράμματα.

Το περιεχόμενο του μαθήματος συνοψίζεται ως ακολούθως:

 1η Εβδομάδα: Εισαγωγή. Προσδιορισμός των κυρίων όρων του μαθήματος: «Αρχεία και Ιστορία», «Ιστοριογραφία από τις αρχειακές πηγές», «Αρχειακή πληροφορία», «Τεκμηρίωση αρχειακής πληροφορίας», «Διαχείριση αρχειακής πληροφορίας».

2η Εβδομάδα: Η συγκρότηση και διαφύλαξη των αρχείων. Αναδρομή στην ιστορία και στη διαχρονική εξέλιξη των αρχείων: τα αρχεία από τον αρχαίο κόσμο  στη γαλλική επανάσταση (1789) και από τον Ναπολέοντα στην ψηφιακή εποχή.

 3η εβδομάδα:  Η Επιστήμη της Αρχειονομίας. Οι έννοιες του  αρχειακού τεκμηρίου και του Αρχείου. Αρχές, ορισμοί. Το λειτούργημα του Αρχειονόμου. Συνοπτική παρουσίαση της σχέσης «Ιστορία και Αρχεία».

 4η εβδομάδα: Τα αρχειακά τεκμήρια ως υλικά και άυλα αντικείμενα. Ο ρόλος της πληροφορίας στη χρήση των αρχείων. Παθογένειες στην επεξεργασία και ερμηνεία της αρχειακής πληροφορίας (ιδεοληψίες, αντιεπιστημονικότητα, παραχάραξη, υποκειμενικότητα κ.ά.).

 5η εβδομάδα: Οι αρχειακές πληροφορίες και τα αρχειακά υποστρώματα. ο κύκλος ζωής των εγγράφων. Παραγωγή-Διατήρηση-Διαφύλαξη-Συντήρηση-Ανάκτηση του Εγγράφου. Βασικές διακρίσεις αρχείων. Δημόσια αρχεία. Αρχεία ιδιωτών. Συλλογές ιδιωτών. Τυπολογία.

 6η Εβδομάδα: Τα αρχεία στην ψηφιακή εποχή. Σύγχρονες προκλήσεις, προοπτικές και επιφυλάξεις. Το έγγραφο σε ηλεκτρονικό υπόστρωμα εγγραφής. Ηλεκτρονικό έγγραφο. Η αρχειακή πληροφόρηση στη ψηφιακή εποχή.

 7η Εβδομάδα: Εφαρμογή και χρησιμότητα των Διεθνών Προτύπων Περιγραφών των Αρχείων στο πλαίσιο της διαλειτουργικότητας. Ανάλυση των βασικών κανόνων και αρχών, που διέπουν όλα τα Διεθνή Πρότυπα.

8η Εβδομάδα: Ο Εθνικός Φορέας Διαχείρισης Αρχείων (Γ.Α.Κ.): Ίδρυση-Λειτουργία-Δραστηριότητες. Τα Γ.Α.Κ., ως τα κυριότερα εθνικά αποθετήρια αρχειακής πληροφόρησης και το νομικό πλαίσιο που τα διέπει.

9η εβδομάδα: Αρχεία και Σύγχρονη (δημόσια ή ιδιωτική) Διοίκηση. Η αρχειακή πληροφόρηση στην Κοινωνία της Πληροφορίας. 

10η εβδομάδα: Αρχεία και Έρευνα. Σημαντικοί Πολιτισμικοί Αρχειακοί Φορείς. Αρχεία και Διεπιστημονικότητα.

11η εβδομάδα: Αρχεία και Εκπαιδευτική Διαδικασία. Η μύηση των μαθητών στον «θαυμαστό κόσμο της γνώσης, διαμέσου των αρχείων».

12η εβδομάδα: Παρουσίαση αρχειακών τεκμηρίων και εξάσκηση στην ανάγνωση και ανάλυσης της αρχειακής πληροφορίας.

13η εβδομάδα: Συζήτηση, προβληματισμοί, επανάληψη, προτάσεις για μελλοντική έρευνα και για συγγραφή εργασιών στο πλαίσιο του Π.Μ.Σ.

ΣΥΝΑΦΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ (ενδεικτικά)

• Folio, περιοδική έκδοση της Ελληνικής Αρχειακής Εταιρείας
• Journal of Heritage Management, SAGE
• Journal of Cultural Heritage, Elsevier
• Journal of Cultural Heritage Management and Sustainable Development, Emerald

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΒΙΒΙΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Σημειώσεις και υλικό σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή παρεχόμενα από τους διδάσκοντες

1. Γκόγκας Θεμ. (2022), Διαπολιτισμική επικοινωνία, Ταυτότητες και Ετερότητες, εκδόσεις Gutenberg.
2. Γιαννακόπουλος Γιώργος, Μπουντούρη Βασιλική,  Εισαγωγή    στην   Αρχειονομία [ηλεκτρονικό  βιβλίο], Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών Αθήνα, 2015, διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/6320.
3. Δρακάκης Μανόλης, «Το Ληξιαρχικό Αρχείο Κυθήρων (1662-1864)», στο: Στέλλα Φωτοπούλου-Αμαλία Παππά (επιμ.), Επετηρίδα των Γενικών Αρχείων του Κράτους των ετών 1993-1996, Αθήνα 1997, σ. 23-39.
4. Δρακάκης Μανόλης & Mαρμαρέλη Αντωνία, «Καθημερινές φροντίδες και ανησυχίες του Αρχειονόμου των Κυθήρων τον περασμένο αιώνα (19οαιώνα)», στο: Χριστίνα Μερκούρη, Χαρ. Ντούρμας, Αμαλία Παππά-Καραπιδάκη (επιμ.), Επετηρίδα των Γενικών Αρχείων του Κράτους των ετών 1991-1992, Αθήνα 1993, σ. 56-76.
5. Δρακάκης Μανόλης & Σαμπαζιώτη Αναστασία, Κοντοπανάγου Κατερίνα, «Η συμβολή της ψηφιακής αποτύπωσης των υδατοσήμων στην έρευνα αρχειακών πηγών (ΓΑΚ-Ν. Κέρκυρας) / The contribution of an electronic archive of watermarks to archive research (General State Archives of Corfu Prefecture)», στο: Το Αρχαιολογικό Έργο στη Βορειοδυτική Ελλάδα και τα Νησιά του Ιονίου, Ιωάννινα 19-22 Ιανουαρίου 2022, διοργ. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων –Εφορείες Αρχαιοτήτων ΒΔ Ελλάδας και Νησιών του Ιονίου.
6. Δρακάκης, Μανόλης, & Κοντοπανάγου, Κατερίνα (2022), Νοτάριος της Κέρκυρας. Ιερεύς Αντώνιος Βασιλάς, Πρωτόκολλο Β65 (1649-1650). Τετράδιο Α, Κέρκυρα, έκδ. Ιόνιο Πανεπιστήμιο-Τμήμα Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας, & Το Δόντι, σ. 382.
7. Drakakis Manolis,Dimitriou Yanna, Socratous Eleni, “The Corfu Criminal Court Archive: Recording, Impressing and Studying the Phenomenon of Violence and Justice in the Ionian State (1815-1864)’’, στο: Moderna arhivistika Časopis arhivske teorije in prakse Journal of Archival Theory and Practice, Maribor (Slovenia), 2021, p.p. 51-65.
8. Drakakis Manolis,Varthis Evagelos, Tzanavaris Spyros, Giarenis Ilias, Poulos Marios, Papavlasopoulos Sozon, Semantic enrichment on large scanned collections through their “satellite texts”: the paradigm fo Migne’s Patrologia Graeca”, στο Emerald Insight, : https://www.emerald.com/insight/2398-6247.htm, Αύγουστος
9. Καββαδία Αλεξάνδρα, Οι Θεσμοί Κεντρικής Διοίκησης στα Συντάγματα των Ιονίων Νήσων επί Επτανήσου Πολιτείας (1800-1803) και η Παραγωγή Αρχείων, Κέρκυρα, 2023 (Διδακτορική Διατριβή).
10. Καραπιδάκης Νίκος (έκδοση- σχόλια- ευρετήρια), Διατάξεις Λειτουργίας του Συμβουλίου της Κέρκυρας (1422-1797), Βιβλιοθήκη των Γενικών Αρχείων του Κράτους, 38 (2021).
11. Καραπιδάκης Νίκος, La formation des Archives générales de l’État en Grèce au milieu des guerres, des nouvelles acquisitions territoriales et des conflits sociaux, Les conflits d’archives, ed. Presses universitaires de Rennes.
12. Καραπιδάκης Νίκος, « Η Πρακτική των Τεκμηρίων Ι», στα Ιστορικά, τχ.37 (2002).
13. Καραπιδάκης Νίκος, « Η Πρακτική των Τεκμηρίων ΙΙ», στα Ιστορικά, τχ.38 (2003).
14. Καραπιδάκης Νίκος, « Η Πρακτική των Τεκμηρίων ΙΙΙ», στα Ιστορικά, τχ.39 (2003).
15. Καραπιδάκης Νίκος, «Τα κατάστιχα των Αναγραφών του Αρχείου εγχωρίου διαχειρίσεως στο Ιστορικό Αρχείο Κέρκυρας», στο Δελτίο της Αναγνωστικής Εταιρίας Κέρκυρας, τχ.19(1982).
16. Καραπιδάκης Νίκος – Βακαλοπούλου Μαρία (επιμ.), Αρχειονομία. Η πρακτική των Γενικών Αρχείων του Κράτους, Αθήνα 2012.
17. Κολυβά Μαριάννα, Αρχειονομία. Φορείς παραγωγής αρχείων. Ιστορική αναδρομή, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα , πρώτη έκδοση 2008, τρίτη έκδοση 2015.
18. Κολυβά Μαριάννα, Εγχειρίδιο Αρχειονομίας, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, πρώτη έκδοση 2011, δεύτερη έκδοση 2016.
19. Κυριάκη-Μάνεση Δάφνη, Αλέξανδρος Κουλούρης, Διαχείριση Ψηφιακού Περιεχομένου, εκδ. ΣΕΑΒ, Κάλλιπος, Αθήνα 2015.
20. Λυκούρη-Λαζάρου Ελένη, Τα αρχεία στο νεοελληνικό κράτος έως την ίδρυση των Γενικών Αρχείων (1821-1914), Αθήνα 1998.
21. Μανέση Δάφνη-Κυριάκη & Αλέξανδρος Κουλούρης, Διαχείρισηψηφιακού περιεχομένου,  Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Αθήνα 2015.
22. Μεταλληνός Δημήτριος, Βρετανική Διπλωματία και Ορθόδοξη Εκκλησία στο Ιόνιο Κράτος, Κέρκυρα, 2013 (Διδακτορική Διατριβή).
23. Μπάγιας Α., Εγχειρίδιο Αρχειονομίας: η επεξεργασία ενός ιστορικού αρχείου, Αθήνα 1999.
24. Μπαμίδης Νέστωρ: Ερμηνευτικό Λεξικό Αρχειακής Ορολογίας, Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία, Ιστορικό Αρχείο Εμπορικής Τράπεζας, Αθήνα, 2010.
25. Νικηφόρου Αλίκη, Δημόσιες τελετές στην Κέρκυρα κατά την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας (14^ος-18^ος αιώνας), εκδ. Fagotto, 2014.
26. Νικηφόρου Αλίκη," Σκιαγράφημα της ιστορίας, του περιεχομένου και του εκσυγχρονισμού των επτανησιακών Αρχείων", Πρακτικά της Επιστημονικής Ημερίδας για τα 20χρονα(1997-2017) της Ελληνικής Παλαιογραφικής Εταιρείας, Θεσσαλονίκη 19.10.2017, επιμ. Ευθ. Λίτσας, Θεσσαλονίκη 2020, σ. 151-205.
27. Νικηφόρου Αλίκη, Ζητήματα Διαχείρισης Τεκμηρίων Πολιτισμικής Κληρονομιάς. Αρχείο Ανδρέα Μουστοξύδη, βιβλία και καλλιτεχνήματα στο Πετρίδιο Κληροδότημα: μια χρονίζουσα περιπέτεια, 2002, Βιβλιοθήκη Γενικών Αρχείων του Κράτους , αρ. 38, Πρόλογος Νικόλαος Καραπιδάκης, Αθήνα 2002, σ. 270.
28. Νικηφόρου Αλίκη, Αρχείο Εκτελεστικής Αστυνομίας (1818- 1866). Συνοπτικό Ευρετήριο, Κέρκυρα 1991.
29. Νικηφόρου Αλίκη, Τα Διαβατήρια του 19ου αι. των Αρχείων της Κέρκυρας (1800- 1870), Κέρκυρα 2003.
30. Vitali, Passato digitale. Le fonti dello storico nell’era del computer, Milano 2004
31. Hensen, S. L. (Ed.). (1983). Archives, personal papers, and manuscripts: a cataloging manual for archival repositories, historical societies, and manuscript libraries. Washington, D.C.: Manuscript Division.

Library of Congress. International Council on Archives. (2000). ISAD (G): general international standard archival description: adopted by the Committee on Descriptive Standards, Stockholm, Sweden, 19-22 September 1999 (2nd ed.). Ottawa: International Council on Archives

• Συνδυασμός εξ αποστάσεως σύγχρονης εκπαίδευσης με δια ζώσης διδασκαλία λόγω του χαρακτήρα του προγράμματος.
• Δια ζώσης/ ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ (ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ): 2 διαλέξεις ανά εξάμηνο.
• Εξ αποστάσεως εκπαίδευση (χρήση σύγχρονης πλατφόρμας ZOOM & ασύγχρονης πλατφόρμας Open courses): 11 διαλέξεις.

Και καθ΄ όλη τη διάρκεια του εξαμήνου υπάρχει επικοινωνία με τους φοιτητές για την εκπόνηση της εργασίας, καθώς και για απορίες που τυχόν έχουν. 

Στη Διδασκαλία

• Παρουσιάσεις power point με πολυμεσικό περιεχόμενο (εικόνες)
• Χρήση Διδασκαλιών και Συνεδριακών Παρουσιάσεων από το Διαδίκτυο.
• Χρήση ψηφιακών βάσεων δεδομένων και ευρετηρίων αναζήτησης και ανάκτησης της επιστημονικής πληροφορίας μέσω HEAL-Link.
• Παρουσιάσεις video ιστορικών ντοκιμαντέρ κλπ.
• Στις διασώζεις συναντήσεις επισκέψεις σε Αρχειακούς Φορείς της Κέρκυρας και πολιτιστικούς Φορείς.

Στην επικοινωνία με τον φοιτητή

Υποστήριξη διδασκαλίας/μαθησιακής διαδικασίας μέσω της πλατφόρμας ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης Open courses του Ιονίου Πανεπιστημίου  (χώρος εγγράφων, ανακοινώσεις, ανάρτηση σημειώσεων και αρχείων, ομάδες χρηστών, online εργασίες μαθήματος, ανταλλαγή αρχείων κ.ό.κ.) & Πλατφόρμα Zoom για τη σύγχρονη διδασκαλία και την επικοινωνία με τους /τις φοιτητές/τριες.

Η διαδικασία αξιολόγησης γίνεται στην ελληνική γλώσσα, με τελική εξέταση στο σύνολο της ύλης και περιλαμβάνει:

• Προφορική εξέταση με ερωτήσεις εκτεταμένης απάντησης
• Αξιολόγηση γραπτής εργασίας

To παρόν περίγραμμα είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του μαθήματος, στον επίσημο ιστότοπο του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών.

Η σχετική συνεισφορά των δύο αξιολογικών διαδικασιών στον τελικό βαθμό είναι η εξής:

Γραπτή εργασία: 40%

Τελική Προφορική εξέταση: 60%