Το μάθημα προσφέρει μια κριτική προσέγγιση στον τρόπο με τον οποίο έχουν συγκροτηθεί οι αρχαιογνωστικές επιστήμες και αντιμετωπίζονται συγκεκριμένες περίοδοι και πτυχές της αρχαιότητας. Προς εξέταση έχουν επιλεγεί ιδιαίτερα δηλωτικές περιπτώσεις αλληλεπίδρασης μεταξύ πολιτισμών που ανάγονται σε διάφορες ιστορικές περιόδους. Μεταξύ άλλων αναφορά γίνεται στους Έλληνες της κλασικής αρχαιότητας μέσα από το βλέμμα των Ρωμαίων της εποχής της Αυτοκρατορίας· στην αρχαιολογική δραστηριότητα των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων του 18ουκαι 19ουαιώνα· στον ρόλο της κλασικής αρχαιότητας στη δημιουργία της ευρωπαϊκής ταυτότητας κατά τη συγκρότηση των εθνών-κρατών· στη σημασία της κλασικής αρχαιότητας στη σημερινή καθημερινότητα.
Οι συσχετισμοί αυτοί μελετώνται μεμονωμένα αλλά και συγκριτικά, με στόχο την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικών με την εργαλειακή χρήση του παρελθόντος σε φάσεις κοινωνικοπολιτικών ζυμώσεων, καθώς και την αναγκαιότητα κατανόησης της διεργασίας αυτής στο πλαίσιο επιστημονικών αναζητήσεων. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται αναλυτικές κατηγορίες και ορολογία από τα πεδία των μελετών πρόσληψης, της μετα-αποικιοκρατικής κριτικής και άλλες βασικές κριτικές προσεγγίσεις.
Το μάθημα προσφέρει μια κριτική προσέγγιση στον τρόπο με τον οποίο έχουν συγκροτηθεί οι αρχαιογνωστικές επιστήμες και αντιμετωπίζονται συγκεκριμένες περίοδοι και πτυχές της αρχαιότητας. Προς εξέταση έχουν επιλεγεί ιδιαίτερα δηλωτικές περιπτώσεις αλληλεπίδρασης μεταξύ πολιτισμών που ανάγονται σε διάφορες ιστορικές περιόδους. Μεταξύ άλλων αναφορά γίνεται στους Έλληνες της κλασικής αρχαιότητας μέσα από το βλέμμα των Ρωμαίων της εποχής της Αυτοκρατορίας· στην αρχαιολογική δραστηριότητα των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων του 18ουκαι 19ουαιώνα· στο ρόλο της κλασικής αρχαιότητας στη δημιουργία της ευρωπαϊκής ταυτότητας κατά τη συγκρότηση των εθνών-κρατών· στη σημασία της κλασικής αρχαιότητας στη σημερινή καθημερινότητα.
Οι συσχετισμοί αυτοί μελετώνται μεμονωμένα αλλά και συγκριτικά, με στόχο την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικών με την εργαλειακή χρήση του παρελθόντος σε φάσεις κοινωνικοπολιτικών ζυμώσεων, καθώς και την αναγκαιότητα κατανόησης της διεργασίας αυτής στο πλαίσιο επιστημονικών αναζητήσεων. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται αναλυτικές κατηγορίες και ορολογία από τα πεδία των μελετών πρόσληψης, της μετα-αποικιοκρατικής κριτικής και άλλες βασικές κριτικές προσεγγίσεις.
Το περιεχόμενο του μαθήματος έχει ως ακολούθως:
1η Εβδομάδα
Γιατί μας ενδιαφέρει η αρχαία ιστορία; Τι θέλουμε να αποκομίσουμε από την μελέτη της αρχαιότητας;
2η Εβδομάδα
Βασικοί ορισμοί: Πρόσληψη, μνήμη (με έμφαση στην πολιτισμική μνήμη), διαφορά μνήμης και ιστορίας.
3η Εβδομάδα
Ετεροπροσδιορισμός της έννοιας «ελληνικότητα» κατά την αρχαιότητα: οι Έλληνες μέσα από τα μάτια των Ρωμαίων.
4η Εβδομάδα
Τα ελληνικά γράμματα και η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
5η Εβδομάδα
Η Ιλιάδα, το «Πανελλήνιον» του Αδριανού και η διαμόρφωση της έννοιας της «ελληνικότητας».
6η Εβδομάδα
Στρατηγική χρήση του ελληνικού πολιτισμού. Μελέτη περίπτωσης: η Αντινοόπολη.
7η Εβδομάδα
Ο ελληνισμός στην Ύστερη Αρχαιότητα.
8η Εβδομάδα
Το ενδιαφέρον για την κλασική αρχαιότητα από την Ευρώπη και η συγκρότηση των «κλασικών σπουδών».
9η Εβδομάδα
Αρχαιότητα και αποικιοκρατία. Αρχαιότητα και φασισμός.
10η Εβδομάδα
Οι πάπυροι ως κείμενα και αντικείμενα.
11η Εβδομάδα
Ελγίνεια μάρμαρα: ιστορικό πλαίσιο και συμβολισμοί.
12η Εβδομάδα
Επαναληπτική επισκόπηση της βιβλιογραφίας του μαθήματος.
13η Εβδομάδα:
Παρουσιάσεις εργασιών, συζήτηση.
Βασική βιβλιογραφία
Assmann, J. (2017 [1999]). Η πολιτισμική μνήμη. Γραφή, ανάμνηση και πολιτική ταυτότητα στους πρώιμους ανώτερους πολιτισμούς [μτφρ. Δ. Παναγιωτόπουλος]. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Hanink, J. (2017). The Classical Debt: Greek Antiquity in an Era of Austerity. Cambridge, Mass & London, Harvard University Press
Hardwick, L. (επιμ. 2012 [2010]) Πρόσληψη: Ερευνητικές προσεγγίσεις[μτφρ. Ι. Καραμάνου]. Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση.
Hobsbawm, E. – T. Ranger (επιμ. 2004 [1983]). Η επινόηση της παράδοσης [μτφρ. Θ. Αθανασίου]. Αθήνα, Θεμέλιο.
Κάνφορα, Λ. (2003) Εμείς και οι αρχαίοι[μτφρ. Γ. Κασαπίδης]. Αθήνα, Μεταίχμιο.
Παπαδημητρίου, Ν. – Α. Αναγνωστόπουλος (επιμ. 2017). Το παρελθόν στο παρόν. Μνήμη, ιστορία και αρχαιότητα στη σύγχρονη Ελλάδα.Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη.
Πλάντζος, Δ. (2014). Οι αρχαιολογίες του κλασικού. Αναθεωρώντας τον εμπειρικό κανόνα. Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.
Πλάντζος, Δ. (2016). Το πρόσφατο μέλλον. Η κλασική αρχαιότητα ως βιοπολιτικό εργαλείο. Αθήνα, Νεφέλη.
Χαμηλάκης, Γ. (2012). Το έθνος και τα ερείπιά του. Αρχαιότητα, αρχαιολογία και εθνικό φαντασιακό στην Ελλάδα [μτφρ. Ν. Καλαϊτζής]. Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.
Χαμηλάκης, Γ. & Ρ. Γκρήνμπεργκ (2022). Αρχαιολογία, έθνος και φυλή [μτφρ. Μ.Λαλιώτης]. Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.
Συμπληρωματική βιβλιογραφία (επιλογή)
Γιακωβάκη, Ν. (2006). Ευρώπη μέσω Ελλάδας. Μια καμπή στην ευρωπαϊκή αυτοσυνείδηση, 17ος-18ος αιώνας. Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας.
Chapoutot, J. (2012 [2008]). Ο εθνικοσοσιαλισμός και η αρχαιότητα[μτφρ. Γ. Καράμπελας]. Αθήνα, Πόλις.
Goff, Β. Ε. (επιμ. 2005). Classics and Colonialism. London, Duckworth.
Halbwachs, M. (2013 [1925]). Τα κοινωνικά πλαίσια της μνήμης [μτφρ. Ε. Ζέη]. Αθήνα, Νεφέλη.
Halbwachs, M. (2013 [1950]). Η συλλογική μνήμη [μτφρ. Τ. Πλυτά]. Αθήνα, Παπαζήσης.
Κόκκωνας, Γ. (2018). Ἔγρεο, φίλα μᾶτερ. Προσωποποιήσεις της Ελλάδας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Αθήνα, ΜΙΕΤ.
Κυρτάτας, Δ. Ι. (2002). Κατακτώντας την αρχαιότητα: Ιστοριογραφικές διαδρομές. Αθήνα, Πόλις.
Λε Γκοφ, Ζ. (1998 [1988]). Ιστορία και μνήμη[μτφρ. Γ. Κουμπουρλής]. Αθήνα, Νεφέλη.
Λιάκος, Α. (2007). Πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία; Αθήνα, Πόλις.
Quinn, J. (2017). In search of the Phoenicians. Princeton, NJ, Princeton University Press.
Reid, D. M. (2002) Whose Pharaohs? Archaeology, Museums, and Egyptian National Identity from Napoleon to World War I. Oakland, CA, University of California Press.
Said, E. W. (1996 [1978]). Οριενταλισμός[μτφρ. Φ. Τερζάκης]. Αθήνα, Νεφέλη.
Schnapp, A. (2004 [1993]). Η κατάκτηση του παρελθόντος [μτφρ. Κ. Δελούκα]. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Trigger, B. (2005 [1989]). Μια ιστορία της αρχαιολογικής σκέψης [μτφρ. Β. Λαλιώτη]. Αθήνα, Αλεξάνδρεια.
Συνδυασμός εξ αποστάσεως σύγχρονης εκπαίδευσης με δια ζώσης διδασκαλία.
Δια ζώσης, πρόσωπο με πρόσωπο: μία (1) διάλεξη ανά εξάμηνο.
Εξ αποστάσεως εκπαίδευση (χρήση σύγχρονης πλατφόρμας ZOOM): δώδεκα (12) διαλέξεις
Χρήση ασύγχρονης πλατφόρμας Opencourses του Ιονίου Πανεπιστημίου
Υποστήριξη διδασκαλίας/μαθησιακής διαδικασίας μέσω της πλατφόρμας ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης Opencourses του Ιονίου Πανεπιστημίου (χώρος εγγράφων, ανακοινώσεις, ανάρτηση σημειώσεων και αρχείων, ομάδες χρηστών, online εργασίες μαθήματος, ανταλλαγή αρχείων κ.ό.κ.)
Χρήση Πλατφόρμας Zoom για τη σύγχρονη διδασκαλία και την επικοινωνία με τους /τις φοιτητές/τριες.
Ελληνική γλώσσα
Η αξιολόγηση του μαθήματος γίνεται με γραπτές εξετάσεις στο τέλος του εξαμήνου. Επίσης, κατά τη διάρκεια του εξαμήνου κάθε φοιτητής/τρια κάνει μια προφορική παρουσίαση θέματος σχετικού με τη βιβλιογραφία του μαθήματος, η οποία λαμβάνεται υπόψη συμπληρωματικά.
Κριτήρια – οδηγίες: Οδηγίες για την εργασία, παρουσίαση θέματος εργασίας, σύνταξη καταλόγου εναλλακτικών θεμάτων, δήλωση θέματος, αποστολή μεθοδολογικών και ερευνητικών κατευθύνσεων, διεξοδική συζήτηση για εκπόνηση εργασίας και διευθέτηση ερωτημάτων και ιδεών, παρουσίαση εργασίας. Στα κριτήρια αξιολόγησης περιλαμβάνονται: η ευστοχία επιλογής επιμέρους θεματικών ενοτήτων, η κατανόηση του θέματος, η παρουσίαση συμπερασμάτων και η διατύπωση προτάσεων.
Το υλικό είναι αναρτημένο στη σελίδα του μαθήματος στην πλατφόρμα opencourses του Ιονίου Παν/μίου. Λεπτομερείς οδηγίες δίνονται στο πλαίσιο των μαθημάτων στις φοιτήτριες και στους φοιτητές του προγράμματος. Συζήτηση ακολουθεί τις παρουσιάσεις, ενώ ειδική επανάληψη των βασικών θεμάτων προηγείται των γραπτών εξετάσεων.
